De publiekshistoricus als erfgoedbewaker

Wat is de rol van een publiekshistoricus? Wanneer ik vertelde publieksgeschiedenis te gaan studeren in Amsterdam, werd vaak gevraagd wat dat dan precies inhield. Ik antwoordde altijd "geschiedenis overbrengen op een publiek, kort door de bocht." Hoe verder ik vorder in deze master hoe korter door de bocht ik die definitie vind, want geschiedenis overbrengen op een publiek gaat niet zomaar. Ik focuste in een andere post reeds op het publiek en hoe die allemaal op een andere manier met het voorgestelde verleden omgaan. Laat ik hier focussen op de geschiedenis in "publieksgeschiedenis."

Erfgoed wordt vaak in één adem genoemd met geschiedenis. De twee zijn echter niet hetzelfde, hebben niet dezelfde functie. Geschiedenis bevraagt het verleden kritisch, waar erfgoed het verleden meer met een nostalgische blik omarmt. Lowenthal beschrijft erfgoed op die manier als een nieuwe religie die het verleden claimt en wijst op de negatieve kant van erfgoed. [1] Het proces van betekenisgeving is bij een concept als erfgoed erg bepalend. Erfgoed wordt geconstrueerd, het is het verleden dat we in het heden als belangrijk genoeg beschouwen om te bewaren, om het door te geven aan volgende generaties. Het is vaak het verleden dat dreigt verloren te gaan. Erfgoed is dan ook dynamisch, stelt Frijhoff. [2]

Een erfgoedbewaker zorgt ervoor dat het materiële erfgoed op een correcte manier behandeld wordt door het publiek. Ze waken erover dat objecten niet beschadigd worden en creëren een veilige omgeving voor zowel publiek als erfgoed. In zekere zin is ook de publiekshistoricus een erfgoedbewaker, maar dan in de veel bredere zin van het woord. De publiekshistoricus dient ervoor te zorgen dat het verleden op een correcte manier naar het heden wordt vertaald en gebruikt.

Dit kan door te vertrekken vanuit erfgoed, vanuit die nostalgische admiratie van een bepaald verleden bij het publiek. Dat is in zekere zin ook wat delieux de mémoire van Pierre Nora doen. Vertrekken vanuit een herinneringsplek, vanuit erfgoed, vanuit de comfort-zone van het publiek om dan die plaats en haar verleden kritisch te bevragen en erfgoed als het ware om te zetten in geschiedenis. Op die manier wordt het mogelijk het gangbare discours van dat erfgoed te doorbreken en het publiek kritisch te laten reflecteren op dat verleden. [3]

Een erfgoedbewaker bewaakt niet alleen ons verleden, maar zorgt er ook voor dat het open kan staan voor een publiek. Ook dat is een taak van de publiekshistoricus, het verleden bruikbaar maken voor een publiek. Zoals Grele het omschrijft, "helping people do their own history," "helping people make their own history." Op die manier stelt de publiekshistoricus niet alleen het bestaande erfgoed in vraag, maar mengt die zich ook in het proces van de constructie van nieuw erfgoed.

[1] David Lowenthal, 'Fabricating Heritage', History & Memory 10,1 (1998) 5-24.

[2] Willem Frijhoff, ‘Dynamisch erfgoed. Of; heeft de cultuurgeschiedenis toekomst?’, in: idem, Dynamisch erfgoed (Nijmegen 2017) 13-40.

[3] Pierre Nora, ‘Between Memory and History: Les Lieux de Mémoire’, Representations 26 (1989) 7-24.