Het grijs in het zwarte-witte onverwerkte verleden

Met het begin van Kinderen van het verzet zit de Vlaamse zender Canvas intussen aan haar derde Kinderen van -documentaire. De eerste aflevering van Kinderen van het verzet werd op 22 oktober 2019 uitgezonden, ze werd reeds voorafgegaan door Kinderen van de collaboratie in 2017 en Kinderen van de kolonie in 2018. De reeksen over het verzet en de collaboratie zijn deel van hetzelfde project, dat volgend jaar vervolledigd zal worden met Kinderen van de Holocaust.

Wat de reeksen zo sterk maakt is het feit dat de getuigen de hoofdrol spelen. Bij de reeksen over het verzet en de collaboratie zijn de getuigen, zoals de titel doet vermoeden, de kinderen van voormalige collaborateurs en verzetslieden uit de Tweede Wereldoorlog. Kinderen van de kolonie is een mix van rechtstreekse getuigen van het leven in koloniaal Congo, onafhankelijk Congo en Belgo-Congolezen in België vandaag. Het gaat om kolonialen, kinderen van kolonialen, Congolezen en Belgen met Congolese roots.

Vooral in die laatste serie komen dus heel wat verschillende perspectieven aan bod. Gardner beschrijft dit als een van de taken van de publiekshistoricus, zeker als het om een gecontesteerd verleden als dit gaat. Door verschillende perspectieven te tonen vermijd je het schetsen van een geïdealiseerd gedeeld verleden. Een moeilijkheid is echter alle stemmen te laten horen, onvermijdelijk zijn er perspectieven die ook niet betrokken worden. Eindredacteur van Kinderen van de kolonie, Geert Clerbout, vertelde me dan ook dat er actief gezocht is naar een diverse groep van getuigen. [1] [2]

De verhalen van de getuigen worden afgewisseld met archiefbeelden en een schijnbaar neutrale voice-over die de historische context meegeeft. Schijnbaar, aangezien men nooit een volledig neutraal beeld van het verleden kan neerzetten. Deze techniek kwam ook naar voor toen schrijfster Anne-Goaitske Breteler in één van de colleges kwam vertellen over haar nieuwste boek De traanjagers. Ook door verhalen te combineren met informatie uit het archief worden verschillende visies op het verleden naar voor gebracht.

De reeksen raken duidelijk aan een onverwerkt verleden in Vlaanderen. Ze genieten steeds veel media-aandacht en genereren gemengde reacties en gevoelens. Algemeen zijn de reacties positief. Er zijn echter ook negatieve reacties, die raken aan de spanning die Gardner aangaf, tussen het weergeven van verschillende perspectieven, waardoor ook weer heel wat perspectieven niet aan bod komen. De grootste commentaar na Kinderen van de collaboratie, was dat er nooit eens iets gedaan werd met het verzet. Met Kinderen van het verzet wordt dit intussen rechtgezet. Over die serie is de negatieve commentaar op twitter dan weer dat de getuigen niet representatief zijn voor het hele verzet.

Wat de reeksen nog sterk maakt, is het feit dat wat er gebeurd is in het verleden wel veroordeeld wordt, maar de mensen die toen tot de verkeerde groep behoorden niet veroordeeld worden. “Achter elke collaborateur schuilt een mens,” zei historicus Koen Aerts, die meewerkt aan de reeksen rond de Tweede Wereldoorlog. Er ontstaat een soort van historische empathie voor de mensen aan het woord. Dit zorgt voor een grote nuance in het vaak zwarte-witte historische narratief over collaborateurs en verzetsstrijders en kolonialen en Congolezen.

[1] James Gardner, ‘Contested terrain: History, museums, and the public’, The Public Historian, 26, 4 (2004) 11-21.

[2] Ik had de kans eindredacteur Geert Clerbout via e-mail een aantal vragen te stellen over zijn reeks Kinderen van de kolonie.