Het verleden in het heden

Doorheen de literatuur komt vaak de noodzakelijke verbinding tussen het heden en het verleden naar boven. Geschiedenis is namelijk nuttig voor het heden, op allerlei manieren. De meest voor de hand liggende is "om te leren uit het verleden." Het is wat iedereen in de middelbare school als antwoord kreeg op de veel gestelde vraag "waarom moeten wij dit leren? Het verleden is toch al lang voorbij?" Geschiedenis is echter op verschillende manieren nuttig in het heden, meer dan enkel als les.

Louter de kennis van het verleden is nuttig, maar ook de historische methodologie. Een historicus heeft immers bepaalde vaardigheden die uniek zijn. Net zoals in de wiskunde, zijn er een aantal drempelconcepten in de geschiedenis. Deze unieke skills, zoals contextualiseren, interpreteren en het beseffen van de inherente subjectiviteit van die interpretatie, kunnen ook buiten de academische wereld ingezet worden. De "historical method of analyzing" zou deel moeten uitmaken van besluitvorming in alle sectoren, schrijft Robert Kelley. [1]

De kennis van het verleden kan voor sommige mensen ook een houvast bieden in de eigen tijd. In een identiteitsvormingsproces is de eigen geschiedenis vaak van belang. Weten waar je vandaan komt zorgt voor een zekerheid. Mensen zijn dan ook vooral aangetrokken tot een geschiedenis waarin ze zichzelf zien, aldus Philip Scarpino. [2] De link met het heden is voor het publiek met andere woorden vrij noodzakelijk. Dit is een belangrijk punt voor de publiekshistoricus. Verschillende publiekshistorische producten die mijn pad kruisten legden die link tussen het heden en het verleden en maakten het verleden op die manier aantrekkelijker en toegankelijk voor het publiek. De audiogids bij de tentoonstelling "Juwelen!" in de Amsterdamse Hermitage bijvoorbeeld, vertelt over een bepaalde kroon die ook bij inhuldiging van de Nederlandse koning Willem-Alexander een rol speelde of verwijst naar de populaire serie "Downton Abbey."

Een van de taken van de publiekshistoricus is de relevantie van het verleden in het heden tentoonstellen. Voor mij is de belangrijkste rol van het verleden in het heden immers dat de kennis van het verleden onze hedendaagse samenleving beïnvloed. Om het met de woorden van Ronald J. Grele te zeggen: "such knowledge shapes the way the present is viewed." [3] De hedendaagse denkstructuren werden gevormd door ons verleden. Deze denkstructuren zijn vaak onbewust nog steeds aanwezig. Publiekshistorici kunnen deze overblijfselen blootleggen, zodat het publiek zich bewust wordt van deze invloed en op die manier kan de geschiedenis bijdragen aan een positieve verandering van de dominante representaties van bepaalde groepen of personen.

De tentoonstelling "Heden van het slavernijverleden" die momenteel in het Tropenmuseum in Amsterdam loopt kan hier als voorbeeld dienen. In plaats van louter de geschiedenis van de Nederlandse slavernij weer te geven kiest het museum ervoor deze geschiedenis te combineren met hoe deze koloniale denkstructuren vandaag de dag nog steeds een invloed hebben. Dit doen ze door afstammelingen van voormalige tot slaaf gemaakten aan het woord te laten of door hedendaagse debatten over racisme in de tentoonstelling te verwerken. Hierdoor worden bezoekers attent gemaakt op het doorleven van het verleden in het heden en kijken ze kritischer naar hedendaagse dominante representaties.

Geschiedenis, die het verleden naar het heden brengt, is dus op meerdere manieren inzetbaar dan enkel als les. Historici, met hun specifieke skills en methodologie, kunnen ook buiten de academische wereld hun diensten bewijzen. Of zoals Wesley Johnson het verwoord "history is to be done for public benefit," niet enkel voor de academische wereld. [4] Het verleden linken met het heden maakt het voor een publiek toegankelijker en aantrekkelijker. Door bloot te leggen hoe het verleden nog steeds hedendaagse denkstructuren vormt en beïnvloedt kunnen historici het publiek aanzetten tot reflecteren over deze dominante visies. Op die manier kunnen historici de geschiedenis een rol laten spelen in hedendaagse maatschappelijke debatten.

[1] Robert Kelley, ‘Public History: Its Origins, Nature, and Prospects’, The Public Historian 1,1 (1978) 16-28.

[2] Philip V. Scarpino, ‘Common Ground: Reflections on the Past, Present and Future of Public History and the NCPH’, The Public Historian 16,3 (1994) 10-21.

[3] Ronald J. Grele, ‘Whose Public? Whose History? What is the Goal of a Public Historian’, The Public Historian 3,1 (1981) 40-48.

[4] Wesley Johnson, ‘Editor’s Preface’, The Public Historian 1,1 (1978) 4-10.