"Juwelen!" Een parel van een tentoonstelling?

Op 14 september opende in het Hermitagemuseum in Amsterdam de tentoonstelling "Juwelen! Schitteren aan het Russische hof." Het Hermitagemuseum stelt haar rijkelijke collectie juwelen tentoon, die gedragen werden door de high society van het Russische hof. Een unieke kans om deze letterlijk schitterende collectie te bewonderen. Ik was duidelijk niet de enige die er zo over dacht, de eerste zaterdag na de opening was het over de koppen lopen.

Bij de ingang van de eerste zaal worden de eerste twee objecten tentoongesteld. Tekstbordjes geven bij elk object aan door wie de stukken in kwestie gedragen werden, waar ze gemaakt werden en uit welke materialen ze bestaan. Ik vraag me onmiddellijk af wie deze personen dan wel waren. Op mijn wenken word ik bediend want om de hoek hangt een stamboom van de Romanovs, waarvan veel leden een belangrijke rol vervullen in de tentoonstelling. Naast de stamboom hangt de hele zaal vol met portretten van de voormalige draagsters van de juwelen. Deze info wordt aangevuld met de audiogids, die bij sommigen personen meer uitleg geeft over wie ze waren en wat hun link is met de juwelen.

De eerste grote zaal, gewijd aan het thema "bal" (eigen foto)

Begeleid door deze audiogids wandel ik door de eerste grote zaal. De zaal is gewijd aan het thema "bal." Hoewel een oude balzaal een betere setting was geweest, zorgt de klassieke muziek op de achtergrond voor de nodige sfeer. Achterin de zaal staat nog een spiegelinstallatie, die de reflectie van de juwelen dient te verbeelden. Centraal staan verschillende vitrines met juwelen en bijhorende schoenen en jurken. De juwelen zijn prachtig tentoongesteld. Wat vaak louter een accessoire is, staat hier in de spotlights, letterlijk. De juiste belichting, spiegeltjes en ronddraaiende plateautjes laten de juwelen mooi tot hun recht komen.

De portretten aan de wanden zijn zorgvuldig uitgekozen met het oog op deze tentoonstelling. De juwelen in de vitrines worden weerspiegeld in de schilderijen. Op die manier komen de tentoongestelde objecten tot leven. Deze interdisciplinaire manier van tentoonstellen besprak ik reeds in de blogpost over het Rijksmuseum Boerhaave. Naast de schilderijen zorgt ook de audioguide voor de nodige informatie. Via anekdotes kom je heel wat te weten over de dragers van de juwelen en de context waarin ze gedragen werden. Dit maakt het makkelijker voor de bezoeker om zich in te beelden wat de rol van deze juwelen was.

De audiogids had echter nog meer kunnen inzetten op die beleving. Anekdotes houden je aandacht bij de anders nogal droge audio. Martijn Akkerman vertelt de interessante verhalen achter de juwelen en de verschillende bronpassages die in de audiogids voorkomen zijn een goede aanzet om de bezoeker mee te nemen naar de tijd van de Russische juwelen, maar gaan naar mijn mening te vaak verloren in technische details of specifieke terminologie over de juwelen, jurken en accessoires.

Buiten deze eerste zaal waar de interdisciplinaire aanpak heel aanwezig is en de objecten daardoor mooi tot hun recht komen in de schilderijen en de audio, mis ik deze aanpak in het overige deel van de tentoonstelling. Na deze eerste zaal worden de juwelen veel vaker alleen tentoon gesteld, zonder schilderij of extra uitleg via tekst of audio. Dat is jammer, Martijn wijst er in de audiogids immers zelf op dat "een juweel dat wordt gedragen een andere taal spreekt dan wanneer het in een vitrine ligt en geen contact meer heeft met de draagster en haar omgeving."

Waar je in de eerste zaal overspoeld werd met schilderijen en verhalen, kom je in het verdere verloop van de tentoonstelling slechts een paar portretten, een foto en een scène uit de serie "Ekaterina" tegen. Op de eerste verdieping wordt de audiogids opvallend minder gebruikt, slechts bij een paar objecten kan je je toestelletje scannen voor de bijhorende context. Ook de thema's raak ik een beetje kwijt op de eerste verdieping. De tentoonstelling begon met het duidelijke "bal"-thema, waarna we verderliepen doorheen de "schatkamer" die verschillende juwelen van de tsaren tentoonstelde.

Op de eerste verdieping kom je in de hal drie tekstbordjes tegen "verloren juwelen," ondersteund door een foto waarop de Russische juwelen klaargemaakt worden voor verkoop, "juwelenmeesters," "de taal van juwelen" en "beroemde juwelenhuizen," vergezeld door een muurtekening van juwelier Fabergé. Waar het deel over de juwelenmeesters en juwelenhuizen nog kan samengaan, lijken de andere twee hier maar wat ongelukkig terecht te zijn gekomen. Zo lijkt het deel over de juwelen die na de Russische Revolutie verloren gingen eerder te passen te aan het einde van de tentoonstelling. De hal vormt ook een beetje een breuk in de opeenvolging van de zalen. Na de hal kom je immers in een zaal gewijd aan tsarin Catharina de Grote, maar ging de vorige "schatkamer"-zaal niet reeds over de specifieke collecties van de tsarenfamilie?

Vervolgens volgen de thema's elkaar in sneltempo op. We passeren "erotiek," "boudoir," "men's world," "prinsen en prinsessen," bruiloft," "remember me" en "dandy," om te eindigen bij "fin de siècle." Bals, bruiloften en begrafenissen, duidelijke thema's die allemaal draaien om bepaalde gebeurtenissen in het leven. Ook erotiek en kindertijd kunnen beschouwd worden als bepaalde momenten of fases. Buiten deze samenhang raak ik de rode draad echter kwijt. Worden juwelen voor bals immers ook niet in het boudoir bewaard? Waren mannen niet aanwezig op het bal?

Vele vragen die niet beantwoord worden via tekstbordjes of de audiogids. Veel van deze kleine zalen worden immers niet meer vergezeld door de stem van Martijn. De eerste zaal gaf net heel veel info, dit had misschien beter verspreid kunnen worden. In de "balzaal" wordt bijvoorbeeld uitgeweken naar juwelen die tijdens de rouw werden gedragen, terwijl dit meer passend was geweest in het "remember me"-zaaltje.

Het lijkt het publiek gelukkig niet te deren. Er wordt lustig gezocht naar de juiste hoek om de juwelen te fotograferen en de reacties die ik rondom mij opvang zijn goed. De bezoekers staan stil bij de objecten, een moeder vraagt haar dochter of "ze deze jurk zelf ook zou willen dragen." Een vrouw merkt op dat de schilderijen en de juwelen "leuk gecombineerd zijn" en een andere vrouw vraagt zich hoopvol af of ze een boek hebben van de tentoonstelling. Je merkt het al, het publiek van deze tentoonstelling bestaat vooral uit vrouwen. Je kan er niet omheen dat er betrekkelijk weinig mannen aanwezig zijn. Ondanks de kinderspeurtocht doorheen de tentoonstelling is ook die doelgroep op twee kinderen na niet te vinden onder het publiek.

"Achter dit diadeem schuilt zoveel geschiedenis en emotie dat het aanschouwen ervan een gevoel van historische sensatie veroorzaakt." (eigen foto)

Een parel van een tentoonstelling zou ik deze "Juwelen!" niet noemen. De eerste zaal begint goed met een interessante interdisciplinaire aanpak via objecten, kunst en audio, maar in het vervolg van de tentoonstelling kan ik een kleine teleurstelling niet onderdrukken. Hoe mooi de juwelen ook tot zijn recht komen in de vitrines, er had meer mee kunnen gedaan worden. Martijn Akkerman zegt het zelf over een bepaald diadeem: "achter dit diadeem schuilt zoveel geschiedenis en emotie dat het aanschouwen ervan een gevoel van historische sensatie veroorzaakt." Na de eerste zaal vond ik mijn gevoel van historische sensatie echter niet meer terug. Een audio die meer inzet op beleving en een andere thematische indeling, hadden de bezoekers nog meer kunnen meenemen naar het Rusland van de juwelen.

"Juwelen!" is nog te bezichtigen in Hermitage Amsterdam tot 15 maart 2020.