"Kijk de realiteit in de ogen. En doe er wat mee."

Het zijn de woorden van Pitcho Womba Konga in de documentaire Kinderen van de kolonie, wanneer hij het heeft over Patrice Lumumba die in zijn speech bij de onafhankelijkheid raakt aan de "verboden geschiedenis" van de Belgische kolonie. Ook Nederland heeft zo'n verboden geschiedenis van haar koloniale verleden, die van Suriname. De laatste jaren wordt meer en meer aandacht besteed aan deze "zwarte bladzijde" uit de geschiedenis, die eigenlijk een deel van de omslag van het hele boek blijkt.

"Aan de Surinaamse grachten" in het huis van de familie Van Loon. (eigen foto)

Museum Van Loon kijkt die realiteit, haar eigen realiteit, in de ogen en doet er wat mee. De familie Van Loon was betrokken bij de Nederlandse slavenhandel. Jan Van Loon was aandeelhouder bij de WIC en eigenaar van een plantage in Suriname. Op 5 oktober opende in het Museum Van Loon de tentoonstelling Aan de Surinaamse grachten. Waar ze haar eigen koloniale verleden belicht, op een kritische manier.

Bij het lezen van het inleidende tekstbord kreeg ik voor het eerst een gevoel van wat als publiekshistorische sensatie kan beschouwd worden."Deze tentoonstelling vertelt persoonlijke verhalen [...] Deze verhalen vormen hier een persoonlijke afspiegeling van de gedeelde geschiedenis van Suriname en Nederland - getekend door kolonialisme en slavernij. Hun nazaten geven deze geschiedenis een stem en gezicht in het hier en nu - via gesprekken met elkáár. [...] Als eerste stap om een narratief over Amsterdamse welvaart aan te vullen met verhalen van anderen die moesten zorgen voor die welvaart. Om het reservoir van de geschiedenis bij te vullen. Wij denken dat we dat aan onze toekomst verplicht zijn."

Op de website van het museum is meer informatie te vinden over hun aanpak. "Co-creatie door middel van dialoog is een centrale pijler binnen de aanpak van de tentoonstelling," staat er te lezen. In de aanloop naar de tentoonstelling werd in de Amsterdamse Bijlmer een serie verzamelbijeenkomsten georganiseerd waarbij met het buurtnetwerk de tentoonstelling werd besproken. Verhalen en voorwerpen die daaruit voortkwamen zijn onderdeel van de tentoonstelling geworden. En ook tijdens de tentoonstelling staat de ruimte voor debat centraal, via verschillende publiekshistorische activiteiten, van een debat tot een concert van klassieke Surinaamse muziek. Ook zullen studenten mode aan de hand van de verhalen uit de tentoonstelling ontwerpen creëren die ook tentoongesteld zullen worden. Het doet denken aan het concept van "shared authority," een concept van Michael Frisch, waarbij een wisselwerking ontstaat tussen experten en het publiek voor uitwisseling van kennis. [1] 

Deze aanpak is echter niet meteen zichtbaar in de tentoonstelling. De grootste zaal is opgedeeld in verschillende thema's, waar telkens via personen naar de gebeurtenissen gekeken wordt. Documenten worden gelinkt aan hun schrijvers door de portretten erboven te hangen, je leert de hele familie Van Loon kennen en de acht historische personages vernoemd in de introductie zijn terug te vinden doorheen de tentoonstelling. Er wordt dus wel degelijk een persoonlijke afspiegeling van het slavernijverleden getoond. Al merkt een bezoeker wel terecht op dat hier vooral wordt gefocust op de witte familie in Amsterdam, veel minder op hoe het er in de kolonie aan toeging. Het overheersende perspectief is dat van de familie, hoewel ze hun eigen verleden zeker kritisch benaderen. De verschillende perspectieven en samenwerkingen komen hier dus niet heel sterk naar voor.

De tweede, en meteen ook laatste, zaal echter, maakt de ambitie helemaal waar. Deze zaal draagt het thema "reflectie en reactie." Op het projectiescherm worden twee video's afgespeeld. De eerste video begint met beelden van een zwart jongetje dat rondloopt in het huis van de Van Loon's, dat ook te bezoeken is. Dit beeld brengt de geschiedenis wel heel dichtbij. Het doet je beseffen dat je nog steeds de connotatie maakt tussen het zwarte kind en de voormalige slaven. Het koloniale denkkader is nog aanwezig, en reflecteren is nodig.

“Via gesprekken met elkáár,” vermeldde de introtekst. In deze video maken ze die ambitie waar. Er worden gespreken getoond tussen de nazaten van de verschillende historische figuren, uit alle hoeken van de koloniale geschiedenis, die in de vorige zaal aan bod kwamen. Interessante reflecties die je zelf ook aan het denken zetten. In de volgende video komen de studenten mode aan het woord, reflecteren ze over wat ze leerden uit de tentoonstelling. Wederom interessante inzichten en visies.

Op die manier toont het museum in die tweede zaal heel wat perspectieven, die erg verrijkend zijn voor de bezoeker. Bovendien wordt ook het perspectief van de bezoeker gevraagd. Op de zwarte muur hangen witte briefjes met tekstjes van bezoekers. De kaartjes stellen de bezoeker verschillende vragen, van “Wat is gedeelde geschiedenis volgens u/jou?” tot “Van welk venster zou u/je nog meer willen weten en waarom?” Uit de antwoorden blijkt dat de bezoekers niet echt antwoorden op de vraag, maar het belangrijkste doel, “reflectie en reactie” wordt hier wel verwezenlijkt, de muur is gevuld.

Briefjes van bezoekers. (eigen foto)

Aan de Surinaamse grachten loopt nog tot en met 13 januari 2020 in Museum Van Loon.

[1] Michael Frisch, ‘Introduction’, in: idem, A Shared Authority. Essays on the craft and meaning of oral and public history (Albany 1990) xv-xxiv.